بەدواداچوون و ئامادەکردنی: هەڵوێست علی
بەشی سێیەم:
ئاکار و هەڵسوکەوتی پەیڕەوانی ئەهلی حەق بەگوێرەی بەرنامەکە،کەلە سروود گەلی ئایینیەکەیاندا(سروودی یارسان)دا دیاریکراوە، ئەهلی حەق بەم بەرنامە نوسراوە دەڵێن دەفتەر یان کەلام. کە بەناوبانگترینیان(سەرئەنجام)ە، یان کەڵامی سەرئەنجام یان کەڵامی خەزانە. (سەرئەنجام)یش شەش بەشە.کە ناویان بەم جۆرەیە،(دەورەی حەوتانە، بارگە بارگە، گڵێم و گوڵ، دەورەی چل تەن، دەورەی عابدین، وردە سەرئەنجام).
جگە لەم چەند دەفتەرە چەند دەفتەرێکی تریشیان هەیە کە لە سەدەکانی چوارەم تا حەوتەمی هیجری نوسراونەتەوە،وەک: دەورەی بەهلول، دەورەی بابا سەرهەنگ، دەورەی شا خۆشین، دەورەی بابا ناوس.
هەروەها دەفتەری تریشیان بەو ناوانە هەیە:دەفتەری پردیوەر، دەفتەری ساوا، دەورەی دامیار، دەورەی بابا جەلیل، دەورەی دێوانە گەورە، دەورەی حەیدەری، کەڵامی ئەڵماس خان، کەڵامی تەیموور، کەڵامی ئێڵ بەگی جاف، کەڵامی نەورۆز.
شیعرگەلی ئەم دەفتەرانە کە بەهەموویان سەرئەنجام، یان سروودی یارسانییان پێدەڵێن، سەرلەبەریان بە کێشی دە برگەیین کە تێکڕای شیعر و داستان و مەنزومەی شێوەی گۆران بە گشتی و شیعری شاعیرانی ناسراوی ئەم شێوە زمانەش، هەموویان لە درێژەی ئەم هەزار ساڵەی رابردوودا، هەر بەم کێشە بووە.
(ماشەڵا سوری) کە خۆی (ئەهلی حەق)ە و نامیلکەیەکی لە بارەی سەرئەنجام (سروودی یارسان)و ئەم دەفتەرانەوە نوسیووە. سەبارەت بە سەرئەنجام دەڵێ: یارسان زنجیرەیەک سروودی ئاینییە، کە بە کەڵام ناسراوە. (کەڵام)یش، شیعرگەلێکن کێشی تایبەتی خۆیان هەیە. ئەم سروودانە لە جەمخانەدا بە تەموور و لەسەر ئاوازی تایبەتی دەوترێن.
واژەی (یارسان)یش لە دووبەش پێکهاتووە. کە وشەی(یار)و(سان)ە و یار بە جیا بە مانای دۆست، ئاشنا، دڵدار، دڵبەر، هاورێ هاتووە. (سان)یش لە فەرهەنگی گۆران و پارسی کۆندا بە مانای شا، سوڵتان دێت. بەگوێرەی نامەی سەرئەنجام مەبەست لە (شا و سوڵتان)یش رووی راستیی و ئاوێنەی خوایە و بە هەردوو وشەی لێکرداوی (یار-سان)یش مانای دۆستانی راستی و دڵدارانی هەق و یارانی خواناس و راستی پەرست دەگرێتەوە.
دەفتەرەکانی ئەهلی هەق کە ئاماژەن بۆ ناوی پیر و رابەرانیان، لە ناویاندا(سوڵتان ئیسحاق) ناوێکە لە زۆریان دیارترە. بنەچەی ئەم پیرە بیرورای جیا جیای لەسەرە، هەندێک پێیان وایە کوڕی(شێخ عیسای بەرزنجە)ی لای شارەزوورە و ساڵی ٦١٢ ی کۆچی ١٢١٥ز، واتە لەسەردەمی دەسەڵات داریەتی ئێلخانەکاندا هاتۆتە دنیا. هەندێکی ترش دەڵێن لە سەدەی هەشتەمی هیجریدا ژیاوە. بەڵام بە گوێرەی رۆژمێری ساڵی ٧٤٤ی ئەهلی حەق، کە لە لایەن نەو و رابەرانی (ئەهلی حەق)ەوە ساڵی ١٣٧٢ی هەتاوی (١٩٩٣ز) دا چاپکراوە، ساڵی لەدایکبوونی سوڵتان ئیسحاق رێکەوتی ٦٢٨ی کۆچی ١٢٢٩ز دەکات. ئەم رابەرەش (سوڵتان ئیسحاق) ناوچەکانی هەورامان و جوانرۆ و گۆران و کێوەکانی داڵاهۆی کردۆتە شوێنی کار و بڵاوکردنەوەی ئایینی ئەهلی حەق.
لەسەردەمی سوڵتان ئیسحاقدا، ئایینی ئەهلی حەق ئاسۆیەکی بەرینتر و باڵاتری بەخۆیەوە گرت و هەر ئەمیش بنچینەکان و بەرنامە و یاسای ئەهلی حەقی بە شێوەی شعری ١٠ بڕگەیی دەربڕی کە ناوینا (سەرئەنجام)و یەکێکیش لە بنچینەکانی سەرئەنجام، پەسەند کردن و هەڵبژاردنی (تەموور)بوو. لە نێوان سەرجەمی ئامێرگەلی موزیکییدا وەک تاقانە ئامێرێکی موزیکی ئایینی پەیرەوانی ئەهلی حەق دادەنرێ و هەمیشەش دوای ئامادەبوونێکی رۆح و پاکژکردنەوەی رۆح دەستی بۆ دەبرێت.
.jpg)
هەر سوڵتان ئیسحاقیش فەرمانی نوسینەوەی هەر (٧٢)ئاوازەکەی ئەهلی هەقی دەرکرد، تا لە کۆڕ و کۆبوونەوەی ئایینی و جێگەی رازونیاز و نەزر و شوێنی سازدانی کۆڕی زیکری موزیکیدا بژەنرێت و ببیسترێن. ناوچەکانی ئەهلی هەق بریتین لە پارێزگەی (کرماشان و بەتایبەتیش شارەکانی: قەسری شیرین، سەرپێڵ، کرند، کەنگاوەر، زەهاو، دەوروبەری بێوەنیج، ماهیدەشت، هەلیلان، ناوچەکانی دڵفان، پشتکۆ و خێڵاتی سەگوەندی لورستان، هەوشاری ئازربایجان، گەرووس، شیشەوان، ئێلخچی، ئاقاری ماکۆ، میاندواو، هەمەدان، تاران، دامێنی کێوەی ئەلبورز، پاتاق، شەهریار، لوڕستان، هەندێکیش لە کوردستانی تورکیا و عێراقدا هەن.
بەڵام سەرەڕای پەرتووبڵاوی ئەم ناوچە جیا جیایانەش، تێکڕای پەیڕەوانی ئەهلی حەق، سەر بە هەر نەتەوە و بە هەر زمانێکیش بدوێن، بەڵام هەر بە شێوەزار و دیالێکتی گۆران سەرئەنجام (سروودی یارسان) دەخوێننەوە. لە کاتێکدا وەک وتمان خێلی گۆران یەکێکە لەو چەندان هۆزەی لە نێوان کرماشان و سنەدا دەژین و ئەو تێگەیشتنەش کە گوایە سەرئەنجام(سرودی یارسان) بەتایبەتی و سەرومری شیعری شێوەی گۆران بە گشتی، هەر بەشێوەی (گۆرانیە)و لای کورد ناسان و نووسەرانی کوردیش هەروا سەقام گیر بووە.
ئاورێکی نزیک بۆ مێژووی گۆرانی و موزیکی (ئەهلی حەق) (بەشی یەکەم)
ئاورێکی نزیک بۆ مێژووی گۆرانی و موزیکی (ئەهلی حەق) (بەشی دووەم)