ئا: دالیا کەمال – ئاراس عەبدوڵڵا بەهۆی ئەو قەیرانانەی کە لە ساڵی ٢٠١٤دا ڕووبەڕووی هەرێمی کوردستان بووبووەوە، چالاکییە کلتوورییەکان یەکەمین شت بوون کە ڕووبەڕووی سستی و وەستاندن بووەوە لەلایان دەزگا و ناوەندە کلتووری و تەنانەت شوێنە حکومییەکانیشەوە، وەک ئەوەی چالاکی کلتووری و هونەری گرنگی ئەوتۆی نەبێت و لەگەڵ دروستبوونی هەر قەیران و گرفتێکدا یەکەمین جار ئەو چالاکیانە دەبێت بوەستێنرێت، ئەمە جگە لەوەی لەکاتی نەبوونی قەیرانیشدا وەک زۆربەی هونەرمەندان ئاماژەی بۆ دەکەن گرنگی ئەوتۆ بە کلتوور و چالاکییەکانی ئەو بوارە نەدراوە. بۆ ئەم پرسە سولی ئۆن وێب ڕای ژمارەیەک لە هونەرمەند و نووسەر و چالاکوانی بوارە کلتوورییە جیاجیاکان وەرگرتووە و هەریەکەیان لە ڕوانگە و بینینی خۆیانەوە وەڵامی پرسیارەکانیان داوەتەوە، کە پرسیارەکان بریتیبوون لە "هەڵسەنگادن بۆ دۆخی کلتووری ساڵی ٢٠١٤ هەروەها پێشنیاریان بۆ ئەو شوێنانەی کە چالاکی کلتووری ئەنجام دەدەن لە ساڵی نوێدا" ئاوات محەمەد (نووسەر ڕەخنەگر): دۆخی كەلتووری پەیوەند نییە بەساڵی 2014، ئەوە كێشەیەكی گشتییە، واتە دۆخێكی درێژخایەنە، ئەگەرنا ئێمە پێشتر بەقەیران و دۆخی بارگرژاوی تردا تێپەڕیووین، شەڕی ناوخۆ و دۆخی جەنگ لەهەموو تەمەنی سەدەی بیست و ئێستاش دۆخی ناجێگیری سیاسی هەموو كاریگەری لەسەر كەلتووری ئێمە دادەنێت، هەروەها كەلتووری نووسین تاكو هەنوكە نەبووەتە كارێكی پیشەیی، ئەگەرنا دەبووایە قەیران كاریگەری تێنەكات، بەڵام چونكە لەدۆخێكی سستدا دەژی بچوكترین لەرینەوە پێگەی لێژ دەكات، ئەگەر ئەدەب نەبووایە ژیان ئەستەم بوو،لەهەندێك لە كەلتوورەكان ئەدەب لەنان و ئاو گرنگترە، كەدەڵێم ئەدەب مەبەستم هەموو بوارە ئیستاتیكیەكانە، لەساڵی 2014 قەیرانی دارایی كاریگەری راستەوخۆی كردە سەر چاپەمەنی و بڵاوكردنەوە، كە چەندین دەزگای رۆشنبیری گرنگ داخران و كۆمەڵێك كتێبخانە داخران، ئەمە جگە لەوەی كە وەزارەتی رۆشنبیری لەماوەی ئەو ساڵەدا پلانێكی رۆشنی نەبوو بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو قەیرانە، هەروەها كەمتەرخەم بوو لەوەی برەو بە كایە رۆشنبیرییەكان بدات، پێشنیار دەكەم پەرلەمان بیر لەوە بكاتەوە، وەزارەتی رۆشنبیری هەڵوەشێنێتەوە و ئەو بووجە گەورەیەی بۆ ئەو وەزارەتە خەرج دەكرێـت بكرێتە پرۆژەی رۆشنبیری و برەودان بەكایەی مەعریفی، لەبری ئەوەی لەشكرێك فەرمانبەری بێكاری هەبێت و مانگانە موچەیان بداتێ، هەروەها گرنگی بەگەنجان بدرێت و هانیان بدرێت، لەبری ئەوەی وەزارەتی رۆشنبیری بێت پارە بۆ نووسەران بەو پرۆسیجەرەی پێشوو خەرج بكات، پرۆژە لەرۆشنبیران وەربگرێت و خۆی سەرەپەرشتی بكات، هەروەها حكومەت هەوڵ بدات، لەبری ئەوەی رێكخراوی سێبەر درووست بكات، گەشە بەتواناكان بدات و هوكاری دەزگا رۆشنبیرییەكان بكات، كەلەئێستادا زۆربەیان بەقەیراندا تێدەپەڕن. بەشدار سامی (شاعیر): وەك بینیمان ئەمساڵ كوردستان لە دۆخێكی خراپی ئابووری و سیاسیدا بوو ئەو دۆخەیش تا ئێستا بەردەوامی هەیە! ئەوەیش بێگومان دەوری زۆری هەبوو لە لاوازكردنی چالاكییە كلتوورییەكان، بەڵام كاریگەرییەكە لەسەر ئەو شوێن و سەنتەر و ڕێخراوانە دەركەوت كە لە حكومەتەوە نەسرییەیان هەبوو بۆ چالاكییە كلتوورییەكان، بەڵام ئەو چالاكیانەی كە لە سالانی پێشوو ئەو ڕێخراو و سەنتەرانەی حزبەكان لە ڕووی داراییەوە لە پشتیانەوە بوون لە كارەكانی خۆیان بەردەوام بوون و ئەم دۆخەی كە تووشی هەرێمی كوردستان بوو دەوری نەبوو لە لاوازكردنی چالاكییە حزبییە بەناو ئەدەبیی وكلتوورییەكان، بەڵام چونكە بەشێك لە ڕۆشنبیران (گوایە)! پێیانوایە ئامانج لە چالاكییە حزبییە بەناو ئەدەبییەكان خزمەت كردنە بە ئایدۆلۆژیای حزبی نرخێكی زۆر باشی نابێت بۆ فكری ئازاد! ئەو قسانە هەزار جار دەكرێن و تا ڕادەیەكی زۆر ئەو لایەن كە چالاكییەك لەژێر سایەی حزبێكی تر دەبینێت هەولی ناشیرین كردنی دەدات و بەشێكی زۆریش لە ڕۆشنبیران گولـلە داوێن بەبێ ئەوەی بیر بكەنەوە، بە دەعوەت نەكردنیان لە چالاكییەكان دەكەونە سەنگەر و ناشیرین كردنی چالاكییەكان، هەڵبەت ئەگەر دەعوەت بكرێن شتەكان تەواو پێچەوانە دەبنەوە، بەڵام ئایە دەكرێت دژی ئەو چالاكییانە بین؟ بە بڕوای من هەر چالاكییەكی كلتووری هەتا ئەگەر خوێنڕێژترین كەسی جیهانیش لە پشتییەوە بێت، هەبوونی هەر گرینگە بە یەك مەرج ڕۆشنبیرەكان خۆیان مەبەستی ئەوەیان نەبێت ئەدەب یاخود هونەر یان هەر لایەنێكیتری كلتووری بەلاڕێدا ببەن. بە بۆچوونی من گرینگ نییە كێ خەریكە چالاكییەكی ئەدەبی دەكات هێندەی گرینگە چۆن دەكرێت و چی لەدوای خۆیدا بەجێ دەهێڵێت. بەڵێ ئەم دۆخە وای كرد چەندین نووسەر و هونەرمەند پڕۆژەكانیان گوایە تاكەكەسین و لەسەر ئەركی خۆیانە كە من ناچێتە سەركمەوە ئەو قسانە، بەهەرحاڵ بۆ ساڵێك دوابكەوێت و چاوەڕێی باشتربوونی دۆخی ئابووریان لە ساڵی ئایندەدا بكەن تا ئیشەكانیان بگەیەنن، كە ئەوەیش ڕوون نییە و نازاندرێت تا كەی بەردەوام دەبێت و زۆریش باش ئەوە دەزاندرێت كە ئەم دۆخی تێكچونی ئابوورییەی كوردستان لەسەر حسابی كۆمەڵگەی كوردی بوو و باجی شەڕی سیاسی حزبەكان لە ناوەوەی هەرێم بۆ یەكتر خواردن بووبێت یاخود لەگەڵ دەرەوەی هەرێم بووبێت زیانی یەكەم تا دوایی بە گیرفان بەتاڵكردنی میلەت تەواو دەبێت، ئەوەیش زۆر ڕوونە و هەمیشەیش چاوەڕوان كراو دەبیت، چونكە ئێمە میلەتێكی دابەستە و ڕەجەبین، تەنانەت فیكرە ئازادەكان و ڕۆشنبیرە بە قەولی كورد دەڵێت: گەورەكان و بە هاشووشووشەكانی ناو تیڤییەكان و تا سادەترین تاكی ناو هەرێم دەستپانكەرەوەن! ئێمە بە حسابی پۆستە فەیسبووكییەكانمان و نووسینی ناو ڕۆژنەمەكانمان بووبێت دژی دەستتێوەرادانی حزبین لە كاروباری كلتووری و پێمانوایە كارەكان حزبین و نابێت قبووڵی بكەین، پێوانوایە دەبێت ئەم دۆخی كلتوورییە باش بكرێت، پێوانموایە حزب و حكومەتی كوردی ڕێگرن لەبەردەم ئیشە تاكەكەسییەكان، پێمانوایە حزب نابێت دەست لە حكومەت وەربدات و دین دەبێت لە هەموو شتێك دوور بخرێتەوە، بەڵام درۆ دەكەین! هیچ فكرێكی سەربەخۆ لە كوردستاندا بوونی نییە و تاك تا ئەم دەقەیەش دروست نەبووە. هەر نەهامەتییەكی كلتووری ڕوو لە هەرێم بكات تەواوی ڕۆشنبیران لێی بەرپرسن و كەس ناتوانێ خۆی لێ دەربخات، چونكە بە كردار هیچمان نەبینیوە و قسەیش دەنگە هیوادارم بزانی دەنگ چییە! حەسەن عەلی (هونەرمەندی سینەماکار): هەرگیز نەدەبووايه ئەم حوكمەتەى ئيمه ئەوها بێ پلان بووایە، كه له دوخى شەڕدا سەت له سەت بوجەى نەما و هەموو كايەكانى ژبان وەستا، بەتايبەتى كايەى كه لتوور و هونەر كه هه ميشه له دواوه بووه، بەهۆی ئەم دۆخەشەوە هەر بنبڕ بوو، کەس توانای نییە کارێک بکات ئەگەر تێچووەکەی ١٠٠ دۆلاریش بێت، کەواتە ئێمە لە سەرەتاوە ژێرخانی هیچ شتێکمان نەبووە، کاری من سینەمایە سینەماش بەپارە دەکرێت، لەڕاستیدا من توشی شۆک بووم لەم هەموو ڕووداوە گەورەیەی ئەم ماوەیە ڕوویدا حوکمەت هیچ پلانێکی نەبوو بۆ سینەما، هەزاران ژنی کورد بە نوێژی نێوەرۆ فرێنران و دەستدرێژیان کرایە سەر کەچی هیچ دەسەڵاتدارێک نەیگوت وەرن ئەوە بکەن بە فیلم تاکو دونیا بزانێ لێرە چی ڕوویدا، من ئێستا لە راددە بەدەر ئومێدم بەو دەسەڵاتدارانەی خۆمان نەماوە چونکە هیچ پلانێکیان نییە بۆ ئایندەی ئەم میللەتە، ئێستا بڕوام هات کە ئەوانە جگە لەو کەسانێک کە بەرژەوەندی خۆیان دەپارێزن زیاتر نین لەوەی کە بیانەوێت وڵاتێک یان نیشتیمانێک بۆ کورد دروستبکەن. لە ڕۆژانی داهاتوودا سەرنجی "شەیدا حسامی" چالاکوانی مەدەنی، و "ڕۆژگار مەحمود" هونەرمەندی شێوەکار بۆ خوێنەرانی سولی ئۆن وێب لەسەر هەمان بابەت بڵاودەکەینەوە.