ئا: دالیا کەمال – ئاراس عەبدوڵڵا
بەهۆی ئەو قەیرانانەی کە لە ساڵی ٢٠١٤دا ڕووبەڕووی هەرێمی کوردستان بووبووەوە، چالاکییە کلتوورییەکان یەکەمین شت بوون کە ڕووبەڕووی سستی و وەستاندن بووەوە لەلایان دەزگا و ناوەندە کلتووری و تەنانەت شوێنە حکومییەکانیشەوە، وەک ئەوەی چالاکی کلتووری و هونەری گرنگی ئەوتۆی نەبێت و لەگەڵ دروستبوونی هەر قەیران و گرفتێکدا یەکەمین جار ئەو چالاکیانە دەبێت بوەستێنرێت، ئەمە جگە لەوەی لەکاتی نەبوونی قەیرانیشدا وەک زۆربەی هونەرمەندان ئاماژەی بۆ دەکەن گرنگی ئەوتۆ بە کلتوور و چالاکییەکانی ئەو بوارە نەدراوە. بۆ ئەم پرسە سولی ئۆن وێب ڕای ژمارەیەک لە هونەرمەند و نووسەر و چالاکوانی بوارە کلتوورییە جیاجیاکان وەرگرتووە و هەریەکەیان لە ڕوانگە و بینینی خۆیانەوە وەڵامی پرسیارەکانیان داوەتەوە، کە پرسیارەکان بریتیبوون لە "هەڵسەنگادن بۆ دۆخی کلتووری ساڵی ٢٠١٤ هەروەها پێشنیاریان بۆ ئەو شوێنانەی کە چالاکی کلتووری ئەنجام دەدەن لە ساڵی نوێدا"
شەیدا حسامی (چالاکوانی مەدەنی):
شەڕ بووەته بەشێك لە ژیانی ڕۆژانەمان، شەڕ مەبەستم دهرهاویشتەكانیەتی، كاریگەرییه خراپەكانیەتی، مەبهستم رەنگدانەوەكەیەتی كەسەرتاپای كۆمەڵگەی كووردەواری گرتۆتەوه. شەڕ وایلێكردین ڕوانینمان بگۆرین یان بەلانی كەم بڕوانین، ساڵانێك بوو بەو چاوه سەیری خۆمان نەكردبوو، بەڵام ئەم شەڕه ناوەخته لەكاتێكدا هات كه خەریكبوو هەرێمی كووردستان بەرەو پێشەوەدەچوو، لەرووی ئابووری و پیشەسازی وای لێهاتبوو سەرنجی سەرچاوه بازرگانیەكانی بەلای خۆیدا رادەكێشا، شەڕه ناوەهختەكه هات و هاوكێشەكانی گۆڕی و بردیه قۆناغێكی سەیروسەمەره. ئەم شەڕه ئێمەی برده خاڵی سەركەوتن و دۆڕان، هێشتا نازانین براوەین یان دۆراوین، لەشەڕێك كه بۆ ئێمەنەبوو بەڵام بۆ ئێمەیه. ئەم شەڕه باڵی كێشا بەسەر ماڵەكانماندا، بەهۆی میدیای عەجایەبی كووردیەوه، بووه زنجیرەدرامای كاتژمێر ٨ ی ئێوارەی ماڵەكان و رەنگی شەڕ و دەنگەكەشی لەم میدیایه تێكەڵ بوو به نەخشی وێنەكانی سەر كاغەزی منداڵەكان. ئەم شەڕه خوێن و شەهید و دایك و شۆرش و براكووژی بیرخستینەوه، خیانەتی بیر خستینەوه، شپرزەیی و تەبایی و ناتەبایی بیرخستینەوه، كوورد بوونی بیر خستینەوه، ئاوارەیی و مەرگی بیرخستینەوه، وایلێكردین دان بەلاوازبوونمان دابنەین و هێزێكی نوێ بەخۆمان ببەخشین. ئەم شەڕه بووه بیانوویەك بۆ گریان، فۆبیا، دواخستنی پرۆژەكانمان بەتایبەت پرۆژەكلتووریەكانمان، هوونەرمان بیرچووەوه، هەر خەریكی سیاسەت بووین، نەمانزانی ئێمه له هەموو كاتێك زیاتر پێویستمان بەهێزی هوونەره بۆ پاراستنمان له كاردانەخراپەكانی شەڕ، نەمانزانی كه چیتر زمانمان دەرەقەتی گفتۆگۆكردن نایەت و پێویسته زمانەكانمان بگۆڕین و به فۆرمێكی دیكه قسەبكەین بۆ ئەوەی لەیەك تێبگەین، لەكۆتاییدا بینیمان كه زۆر لەیەك تێناگەین.
لەماوەی یەك ساڵ كاركردنم له كووردستان، بۆم دەركەوت كه ئێمه لەیەك تێناگەین، یان یەكێكمان لەویتر تێناگات، بۆم دەركەوت كه لەوڵاتی مندا هەموو هەوڵ دەدەن وەك ئەویتر كار بكەن، نایانەوێت زۆر داهێنان بكەن، هەندێجار لەڕووی نەزانینەوه بەر له داهێنان ئەگرن، تەنها لەیەك زمان تێدەگەن و ئەگەر تۆ بەچەشنێكیتر قسەبكەیت یان تێناگەن، یان خۆیانی لێ گێل ئەكەن. بۆم دەركەوت كه لەچوارچێوەیەكی تەسكی كاركردنین، له حالێكدا پانتایی ئەم مەیدانه زۆر بەرینه و جێگای هەمووی تێدا دەبێتەوه، بەڵام جێگا بووەته خەون و ئەنجام، پێگه و پۆست بووەته خاڵی كۆتایی، بووەته خەمێك بۆ كەسانێك كه لێت دەترسن و دەگەنه ئاستێك دژایەتیت ئەكەن یان بەلانی كەم هەوڵ ئەدەن بەرد بخەنەر بەررێگات. بۆم دەركەوت كه كوالێتی قسەیەكی بەبایەخ نییه، كەجێگای داهێنان زۆر بچووكەو كەویستیان كارێكت بێقیمەت بكەن ئەوهەموو شتێك ئەكەن بۆی بگەنەئەنجامیان و هەست بەسەركەوتن و بردنەوەبكەن. بۆم دەركەوت كه هونەر و زمانەکەی، زمانه پێویستەكەی بۆ ئێستای وڵاتمان، لەبیر كراوه، من بۆ وەڵامی پرسیارەكەتان دەڵێم كەلەهەموو كاتێك زیاتر پێویستمان بەهوونەر و چالاكییه هونەری و كلتووریەكانه، زیاتر لەهەموو كاتێك پێویستمان بەداهێنانی نوێیه، داهێنانی نوێ له زمانی راگەیاندن، هوونەر و ئەدەبەیاتمان، پێویستمان بەداهێنانی نوێیه لەزمانی سیاسەتمان. پێویستمان بەهێزی هونەره بۆ پووچەڵكردنەوهی كاریگەرییه نێگەتیڤەكانی شەڕ لەسەر وڵاتمان، لەسەر منداڵەكانمان، دایك و باوكمان، نەوەی نوێمان.
پێشنیارم ئەوەیه بەزمانێكی تر و چەشنێكی تر كار بكەین و چالاكی كەلتووری وەك خۆی تێبگەین و بیكەینه زەرورەت و پارەی بۆ خەرج بكەین، نەیكەینه شتێكی تەرفیهی، نەیكەینه چاولێکەری و هەوڵبدەین داهێنان بكەین، لەرۆحی راستەقینەی تێبگەین و باوەڕ بەهێزی شاراوەی بكەین بۆ بەرەنگاربوونەوەمان لەدۆخی شەردا، پێشنیارم ئەوەیه بەرپرس و دەسەڵاتدار و خاوهن پۆستەكان فێری تێگەیشتن لەهونەر بكەین، هونەری راستگۆیی و تێگەیشتن لەرێی كاره هونەریەكاندا، وایان لێبكەین بێن شانۆ ببینن و پارەی بۆ خەرج بكەن، بچنه پیشانگاكان و لەگەڵ گەنجەكاندا بكەونه گفتۆگۆ، پێشنیارم ئەوەیه چەشنی قسەكردن و جل لەبەركردن و شێوازی نانخواردنیان لەقاڵبی چاولێکەری دەربێنن و حیزب و ئایین و سیاسەت لەهونەر جیا نەكەنەوەو سیاسەت لەحیزب و ئایین جیا بكەنەوه، ئەم جیا نەكردن و جیا كردنه فێری تێگەیشتنمان دەکات لەیەكتری و لەوەی چیمان دەوێت.
ڕۆژگار مەحمود (هونەرمەندی شێوەکار):
بە دڵنیاییەوە زۆربەی چالاکی و جموجۆڵە هونەریەکان بە جۆرێک لە جۆرەکان پەیوەستن بەم دۆخە سیاسیەوە، هەروەکو زۆرێک لە کەسایەتیی و هونەرمەندان بۆچونیان وایە لە کۆمەڵگەی جەنگ و کوشتاردا، ڕەگەزەکانی کارکردنی هونەرمەند دەکرێت بەرەو تێمای سیاسی، پێچەوانەی توندوتیژی و زمانی جەنگ ئاڕاستە بکرێن، بێ گوومان کاریگەری ئەودۆخە زۆر ڕاستەوخۆ دێتە ئیشکردنەوە. بێگومان جەنگ و ناجێگیری کاریگەری لەسەر دۆخی کلتوری هەیە چونکە جەنگ لەسەر تێکدان و کلتوریش لەسەر بنیاتنان کار دەکات، هەرچەندە کارکردن هەبووە لەهەمان کاتتدا لاوازییەکی هێجگار زۆر هەبووە لە پیشاندانی دا، بە شێوەیەک لە بارێکی تا رادەیەک وەستاو و لەیەکچوون هەیە لە کارە هونەرییەکاندا، هەوڵی جیاواز و بەهێز کەم بوون کە بتوانن پرسیار و گفتووگۆ جێبهڵن. بە دیاریکراوی سەبارەت بە هونەری شێوەکاری بە ئاڕاستەیەکی وەستاودا دەڕوات، هونەرمەندەکان لە چەند شێوازێکی دیاریکراو تێپەڕناکەن، نمایش لە سیاقێکی تاڕادەیەک تەسکدا پیشاندەدرێت. کە زۆر کەم قسەی لەسەردەکرێت.
پێشنیاری من ئەوەیە؛ دەبێت رێکخراوە کلتوریەکان زۆر زیرەکانە کار لەسەر جێبەجێکردنی پرۆژەی بنیاتنەری کلتوری بکات نەک پڕۆژەکان تەنها بۆ پڕکرنەوەی هۆڵی پێشانگە بێت. دەبێت زمانی ڕەخنەیی گەشەی پێبدرێت، هەوڵی دروستکردنی هەماهەنگی بدرێت لە گەڵ دامەزراوە پەروەردەیەکاندا، و دەبێت وەزارەتی ڕۆشنبیری ڕۆڵی هەبێت لە دانانی پرۆگرامێک بۆ کارکردن لەگەڵ قوتابخانەکاندا کە گرنگترین قۆناغی پەروەردەییە بۆ گەشەی کلتووری، دروستکردنی پرۆگرامی سیمینار لەسەر بابەتی کلتوری و هونەری هاوچەرخ، بە پشتبەستن بە هونەرمەند و ڕەخنەگر و چالاکوان لە ناوەوە و لە دەرەوەی وڵات بۆ زیاتر گەشەکردنی تێگەیشتن لە هونەر و کلتوور و زمانی ڕەخنەی ئازادو کراوە.