عەلی موحمەد زەڵمی
پێشەکی :
سەرەتا ئەبێ ئەوە روونبکەمەوە لەم جۆرە کەشو هەوا ئاڵۆز و بارگاویەدا ئەگەر بمانەوێ خوێندنەوەیەکی ورد و بێلایەن بکەین ئەوا پێوستمان بە هەندێ ئارامی هەیە بۆ تێگەیشتن و بیرکردنەوە لە رووداوەکە. هۆکارێکی سەرەکی بۆ ئارامی بیرکردنەوە لەبەر ئەوەیە کە هەنووکە هەژموونی میدیایی هێندە کاریگەری هەیە لەسەر ژیان و بیرکردنەوەمان کارێکی ئاسان نابێت گەر بمانەوێ لەژێر کاریگەری ئەو هەژموونەدا بێنەدەرەوە. هەژمونی وێنەکان و تەکنەلۆژیای وینە و گەیاندن هێندە کاریگەرە زۆرجار نەک هەر ئەوان رووداو مان بۆ دەگوازنەوە و هەروەها هەواڵمان بۆ شیدەکەنەوە بگرە ئەوان خۆیان خولقێنەری رووداون. واتە ئەوان توانای ئەوەیان هەیە رووداو لە نەبوون دروست بکەن وەک جەین بۆردیاردی بیریاری فەرەنسی لە وتە مەشهورەکەیدا جارێک وتی 'جەنگی کەنداو هەرگیز رووینەداوە'. بەمانا سەرسامبوونی ئێمە و دەستەوەسانمان لەبەرامبەر تێگەیشتن لە رووداوەکان ، چونکە ئەو رووداوانە تێکەڵەیەکن لەنێوان راستی و فەنتازی و واقع و خەیاڵدا. بۆیە ئەمەوێ لەم پێشەکیەدا دان بەو راستیەدا بنێم کە هەرچی دەوترێ لەمەڕ ئەم رووداوەی پاریس و رووداوگەلی لەم چەشنە یارمەتی تەواومان نادات لە تێگەیشتنی ئەویش زۆر بەسانای لەبەر ئاڵۆزی رووداوەکان و تێکەڵیان لەنێوان وێنە و راستیدا . لەم نوسینەدا هەوڵدەدەم لە تێڕوانینێکی جیاوازەوە رووداوەکە بخوێنمەوە و کەمتر لەسەر ئەو رەهەندە سیاسی و ئایدیۆلۆژیە بوەستم کە زۆری لەسەر وتراوە و بوە تێڕواننێکی باو و زاڵ. دواجار لای من قسەی کۆتایی لەم رووداوانەو پاڵنەرەکەی هیچ نیە جگە لە بە گشتگیرکدن و بڕیاری پێشوەختە بۆیە بڕیکی زۆری وەک ئەگەر و گریمانە دەمێنێتەوە و دەبێت چاودێران بەشی گومانی تیابهێڵنەوە.
جیاوازی نێوان رووداوەکانی یانزەی سێپتیمبەری نیۆیۆرک و سیانزەی نۆڤەمبەری پاریس:
شاری نیۆیۆرک تەنها شارێکی گەورە و میترۆپۆلیتیان نیە کە حەشیمەتێکی زۆر و چالاکی بازرگانی و کۆمەڵایەتی و سیاسی و کەلتوری تێدا ئەنجام بدرێ؛ بەڵکو نییۆیۆرک سیمبولی گەشە و هەژموونی مۆدێرنەی کەپیتاڵیستە. بۆیە بەلای بیریاران و توێژەرانەوە لێدانی ئەو شارە بەتەنها کارێکی تیرۆرستی نەبوو بەتەنها بەڵکو ئاماژەیەکش بوو بۆ بەریەککەوتنی دوو جیهانبینی و دوو جۆر شێوە ژیان، جیهانێکی پێشکەوتوو و دۆڵەمەند و جیهانێکی هەژار و دواکەتوو، ( بۆ زیاتر لەم رووەوە ئەتوانن سەیری کتێبی جیهاد دژی ماکۆڵدی بنیامین باربەر ١٩٩٥ بکەن ). هەر بۆیە پاش ماوەیەکی کەم لە رووداوەکەی یانزەی سێپتەمبەر دەیان چالاکوانی کۆمەڵگەی مەدەنی بەتایبەتی هەوادارانی گروپە چەپ و ئەنارکیەکان بۆچونێکی دیکەیان هەبوو . کەواتە هەروەک چۆن ئەشێ مۆتیڤی ئایدیۆلۆژی ئاینی و توندڕەویی پاڵنەر بووبن بۆ ئەنجامدانی ئەو پەلامارانەی سەر جووت تەلاری سەنتەری بازرگانی جیهانی هەرواش لانی کەم پاش رووداوەکە زۆرێک بە لێدانی کەپیتالیزم و سیستمی مۆنۆپۆلی ئابوری جیهانی دەزانێ ، کە ئەو سیستمە بووەتە هۆی نادادی لە دابەشکردنی سەروەت و سامانی جیهاندا. بەجۆرێ تا بێت بۆشایی نێوان هەژاران و دۆڵەمەندان زیاتر دەبێت و هەتا بێت داهاتی جیهانی لە چنگی چەند سەرمایەداریک خڕدەبێتەوە.
بەڵام گەر سەیری پەلامارەکەی سەر شاری کەلتوریی پاریس بکەین ئەوا بەروونی جیاوازیەکە لە دەستنیشانکردنی شوێنی پەلامارەکان و ئامانجی پەلامارەکان دەردەکەوێ. لەبری هیچ پێگەیەکی دەوڵەتی و یان سیمبۆلیکی ئابوری و سیاسی جیهانی ، ئەمان هاتوون هۆڵی ئۆپێرا و شانۆ و کافێ شۆپ و یاریگای وەرزشیان پەلامار داوە. کەواتە ئەگەر کەسانێک هەبن دڵخۆش بن بە پەلامارەکانی نیۆیۆرک لەبەر ئەوەی ئەو شارە بووەتە سیمبۆلی کەپیتالیزمی جیهانی ئەوا تەنها کەسانێک دڵخۆش ئەبن بە پەلامارەکانی پاریس کە هاوسۆزن لەتەک تاریکپەرستی و تێڕوانینی بەربەریان هەیە و چاویان هەڵنایەێ بە ئازادیەکان و بەها کەلتوریەکان. واتە دیسان لەپاڵ هەبوونی مۆتیڤی ئایدیۆلۆژی و ئاینی لەپشت ئەو پەلامارانەوە ئەگەرێکی قووڵیش هەیە کە ئەو کەسانەی بەو کارانە هەستاون خۆیان بە مەحروم و بێبەش دەزانن لەو نازو نیعمەتەی دانیشتوانی سیسڤلی پاریس و هاوشێوەکانی تیایدا دەژین. چونکە هەمووان دەزانین ئەو شوێنە کەلتوریانە وەک سەما و سینەما و چێشتخانە و قاوەخانە و یاریگا و مۆزەخانە سیمبۆلن بۆ خۆشی ژیان و رابواردن.
ئیرەیی وەک مۆتیڤ :
بە پشتبەستن بە شیکارکاری دەروونی و خوێندنەوەی سایکۆسۆسیال بۆ رووداوەکە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێ کە چۆن مرۆڤ کاتێ لە کۆمەڵگەدا هەست بە حرمان و کەمی دەکات ناچار بۆ پڕکردنەوەی ئەو فەراغەی ناو خۆی دەبێت دوژمنێک دروست بکات و پەلاماری بدات واتە دەبێ بە پرۆسەیەکی بەرهەمهێنانی رق دا تێپەڕێ. زۆرجاریش ئەو رقە درێژە دەکێشێ و گەورە دەبێ و کارەساتی ترسناکی لێ دکەوێتەوە. کێشەکە لەوەدایە ئەم بارە بەتەنها لە سنوری تاک دا ناوەستێ و بڵاودەبێتەوە بە کۆمەڵگە دا و دەبێتەهۆی دەردی گشتی ئەوەی کە زۆرجار کۆمەڵناسان پێدەڵێن رایسیزم و دەمارگیری و رقی گشتی و تەنانەت سەردەکێشی بۆ یەکتر سڕینەوە و پاکتاوکردن. وەک ئاشکرایە زۆرینەی زۆری کەسانی پەلاماردەر و ئەوانەی کاری تیرۆرستی ئەنجام دەدن بەتایبەتی لە وڵاتانی ئەوروپی و رۆژئاوایی دا ناسنامەی ئیسلامیان هەیە و سەر بە جالیەی ئیسلامی دانیشتوانی خودی ئەو وڵاتانەن. واتە یان لەگەڵ خانەوادەکەی سەفەری کردوە کاتێ ئەم منداڵ بووە یان لەوێ لەدایک بووە یان بە گەورەیی لەگەڵیان کۆچی کردوە. کەواتە ئەم تاکە لانی کەم لە دووڕووە خۆی بە محروم و بێبەش دەزانێ لەلایەک لەسەر ئاستی ژیاری ئیسلام کەمترین حوزوری هەیە لە ژیانی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی دا و موسڵمانان پاشکۆ و دواکەتوون، ئەمە بۆخۆی بووتە هۆی گرێ کوێرەی خێزانە موسڵمانە تەقلیدیەکان و بەتایبەتی تریش دنە و هان دەدرێن لەلایەن ئیسلامی سیاسی و بانگخوازنی ئیسلام لەڕێگەی خوتبە و سیدی و ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە. لەلایەکی تریشەوە ئەو خودی خۆی لە ژینگە و جڤاتیکی دابڕاو و کەنار کەوتودا خۆی دەبینێتەوە لەو شار و وڵاتەی تیایدا دەژی. هەموان ئەوە دەزانین بەهۆی پیادەکردنی سیاسەتی نەگونجاو بەرامبەر پەنابەران لەلایەن هەندێ لەو وڵاتانەوە و هەروەها نەبوونی گیانی پێکەوە ژیان و ئنتگرەیشن لەلای ئەو خێزانە موسڵمانانەدا زۆرینەی کەمینە موسڵمانەکان لە شوێنە خراپ و هەژارنشین و لاکەوتەکانی ئەو شارە گەورانەدا دەژین. ئیدی ئەمە راستەوخۆ کاریگەری هەیە لەسەر شێوە ژیانی ئەو کەسانەی لەو گەڕەکانەدا دەژین لەڕووی داهاتی تاکەوە و پەرەوەردە و فێرکردن و خزمەتگوزاری گشتی و تەندروستی و هتد.. کەچی لەوبەری شارەوە تۆ گەنجانی خۆشخۆر و سەرکەتوو لە خوێندن و هەبوونی هەلی کاردا دەبینی؛ ئیدی هەستی خۆ بەکەمیت لا دروست دەبێ و ئەو هەستەش زۆرجار سەردەکێشێ بۆ نامۆیی و دابڕانی کۆمەڵایەتی. دیارە هەمان هەستیش لای مناڵ و گەنجێکی ئەوروپی دروست دەبێ کاتێ بزانێ جیاوازە و کەمترە لە هاوشاریە موسڵمان یان بێگانەکە بەڵام ئەم لەبری توندڕەوی ئاینی بە راسیزم و توندڕەویی دیکە دەریدەبڕێ، بۆ نمونە وەک زۆربوونی شەپۆلی گروپە راستڕەو و نەتەوەپەرستەکان لە ئەوروپادا .
کاتێ گەنجێکی موسڵمان دەبینێ ( چ لە وڵاتی خۆی بژی یان لە هەندەران بژی ) گەنجێکی ئەوروپی دەستلەملانی کیژۆڵەیەکی ناسکە و پێکەوە دەچن بۆ یانەی شەوانە و سینەما و چێشتخانە و سەیرکردنی یاری تۆپی پێ ، ئیدی بەکورتی دەژین و رادەبوێرن ، ئەم چاوی بەرایی ئەمە نادات. ئەمی بێبەش ئەمەی نیە و ئەو بەدیلە تەسەوریەی هەیەتی وەک بڕوا و عەقیدە کە لە قیامەتدا بۆی قەرەبوو دەکرێتەوە بای ئەوەندە بەهێز نیە کە ئەم نازو نعمەتە لەبەرچاوی بێت و دان بەخۆیدا بگرێت. بۆیە ناچار هەڵدەستێ ئەمە تێک بدات و ئیرەیی وای لێبکات وەک مۆتیڤێکی گرنگ و کاریگەر پەلاماری ئەو جۆرە ژیان و لایفستایڵە بدات. ئەمە نەک هەر حەسادەت و غیرە بردنە بە خۆشگوزەرانی ئەوانی دیکە و تەقینەوەی بوغز و کراهیەت و خۆبەکەمزانی بگرە جۆریکیشە لە بێنمەکی و بێ سفەتی بەرامبەر بە ساحێب ماڵیک کە ژیان و ئازادی و کەرامەتی تۆی پاراستوە و زێد و ماڵە باوانی خۆت ( وڵاتەکەی خۆت) ئەمەی بۆ نەکردووی.
پاش ئەم ڕووداوە :
ئەوەی لەکۆتایدا ئەمەوێ ئاماژەی پێ بکەم ئەوەیە کە لەپاش ئەم رووداوانەی سێنزەی نۆڤەمبەری پاریس پرسیاری گەورە لەسەر ئاسایشی جیهانی هەیە. بەجۆرێ ترس و دڵەراوکێ لای وڵاتانی ئەوروپی و رۆژئاوایی دروست بووە لە دووبارەبونەوەی هەر چەشنە رووداوێکی لەجۆرە، بەتایبەتی هەمیشە شەوانە شارە گەورەکان جمەیان دێت لە گەشتیار و خەڵکی هاتونەتە دەرەوە بۆ کات بەسەر بردن. بەتایبەتی تریش هەفتانە یاریگاکان جمەیان دێت لە هاندەران و قەرەباڵغی زۆر روویان تێدەکات و پێویستی بە رێوشوێنی ئەمەنی زیاتر دەبێت. یەکێک لەو هۆکارانەی رێگەگرتن لەدووبارە بوونەوەی سەخت کردوە ئەوەیە ئەنجامدەرانی ئەو جۆرە کارە تیرۆرستیانە لە ئاسمانەوە ناباران و لەدەرەوە ناێن بەڵکو لە تەنیشتمانەوەن هاوشاری و هاوڵاتی ئێرەن. هەروەک رێژەیەکی زۆر لە کەمینەی موسڵمانشین لە ئەوروپادا هەیە و ئاسان نیە هەڵاوێرکردنی موسڵمانی باش لە هی خراپ و توندڕەو لە میانەڕەو، لانی کەم سەرچاوەی زانیاری و فکرییان یەک شتە و بگرە هەندێجاریش بە یەکجۆر گوتار گۆش دەکرێن کە خۆی لە ئەنتی سیکۆلار و ئەنتی کەپیتاڵ و دژە ئازادیە فەردی و ئازادی بیربۆچوون دەبینێتەوە. بۆیە یەکێک لەو کێشانەی رووبەڕووی ئەو وڵاتانە بووتەوە ئەوەیە چۆنیەتی مامەڵەکردنیانە لەگەڵ ئەو جالیە ئیسلامیانەیە.
لە وانەیە ئاسان بێت فەرەنسا و بەریتانیا و وڵاتانی دیکە پەلاماری داعش بدەن یان هەر هێز و وڵاتێک پشتگیری تیرۆر بکات وەک پێشتر لە عێراق و ئەفگانستان کردیان، بەڵام بەهیچ شێوەیەک ئاسان نیە ئەم جەنگەی ئێستا چونکە ئەم جەنگە دەوڵەت و هێزی فیزیکی بەرچاو نوێنەرایەتی ناکات بەڵکو لەلایەک ئادیۆلۆژیایەک ئامادەی دەکات و لەلایەک کێشەی نادادپەرەوەری کۆمەڵگە هانی دەدات. واتە سەرچاوە و مۆتیڤەکانی فرەن و هەمەلایەنەیە هەربۆیەش هەر جۆرە مامەڵەکردن لەتەکی دەبێت فرە ڕەهەند و هەمەلایەنە بێت.
